Από τον ερυθρόμορφο στον μελανόμορφο, ένα βερνίκι δρόμος

15/11/2021

Πώς ξεχωρίζω άραγε τον ερυθρόμορφο από τον μελανόμορφο ρυθμό; Γράφει ο Βασίλης Λιανός

Αμέτρητες είναι οι φορές που έχουμε δει έστω και φευγαλέα, σε προθήκες με ταμπελάκι “Do not touch”, αγγεία με εικονογραφικές παραστάσεις. Ανεξαρτήτως αν είσαι ή όχι λάτρης του πολιτισμού, μια φορά τουλάχιστον έχεις πάει σε ένα μουσείο! Tώρα χτίζω το content του όλου άρθρου και προσπαθώ σιγά σιγά να σε πάω στο ζητούμενο. Ένα ζητούμενο, που προβληματίζει, χωρίς να καταλαβαίνω το γιατί, πολλούς από τους επισκέπτες των μουσειακών χώρων και συλλογών. Πώς ξεχωρίζω άραγε τον ερυθρόμορφο από τον μελανόμορφο ρυθμό στην αγγειογραφία; Πώς θα το θυμάμαι; Πώς θα μου εντυπωθεί για πάντα στη μνήμη μου;

Εμ, εδώ σε έχω! Τώρα που πάτησες να το δεις, θες δε θες θα το διαβάσεις. Μη σε δω να φεύγεις!

Βρισκόμαστε κάπου στον 7^ο αιώνα π.Χ., μια εποχή που φέρει πολλές αλλαγές κοινωνικού και πολιτικού χαρακτήρα. Στα πλαίσια αυτής της μετάβασης, η οικονομία αρχίζει και στηρίζεται στο εμπόριο, στη βιοτεχνία και συνεπαγωγικά στη ναυτιλία. Και που κολλάνε όλα αυτά θα μου πεις με το θέμα μας. Σκέψου λοιπόν, ότι τα αγγεία, εκτός από τις υπόλοιπες καθημερινές χρήσεις τους, ήταν κάτι σαν courier προϊόντων (εισαγώγιμων και εξαγώγιμων). Άρα, μπορεί να υποθέσει κανείς ότι όσο πιο fancy ήταν τόσο πιο πολύ κέντριζαν το ενδιαφέρον(;)

Έτσι λοιπόν, κάποιοι αρκετά επινοητικοί Κορίνθιοι κεραμείς ή απλώς Κορίνθιοι που έπαιζαν με τον κλίβανο, δημιούργησαν τον μελανόμορφο ρυθμό. Γρήγορα όμως, το 630 π.Χ., γυάλισε στους Αθηναίους και το υιοθέτησαν στην κεραμική τους· δημιουργώντας μάλιστα και μια περισσότερο επιτυχημένη εκδοχή του, τον αττικό μελανόμορφο ρυθμό!

Ο μελανόμορφος λοιπόν ρυθμός, όπως το λέει και η λέξη, απεικονίζει μελανές-μαύρες μορφές πάνω στο ερυθρό πεδίο του αγγείου. Μιας και που σε έχω πάει στο παρελθόν, θα κάνουμε ένα throwback, στο χωρίς κορωνοϊό 2003, και στο επεισόδιο 3 της 10^ης σεζόν της σειράς “Τα Φιλαράκια”. Ο τίτλος του συγκεκριμένου επεισοδίου ήταν “The One with Ross’s Tan” και αυτήν ακριβώς την εικόνα του Ross, που σηκώνει τη μπλούζα του, θέλω να θυμάσαι όταν βλέπεις ένα μελανόμορφο αγγείο. Σκέψου λοιπόν τη ψιλοκοκκινωπή πλάτη του πρωταγωνιστή ως την επιφάνεια του αγγείου, πάνω στην οποία παρεμβαίνει και από το πολύ μαύρισμα δημιουργεί τη μελανή μορφή του.

Και τώρα, θα υποθέσω ότι κάνεις τον συνήγορο του διαβόλου, και μου λες ότι δεν είναι και όλες οι επιφάνειες καθαρά κοκκινωπές. Άρα, τι μπούρδες μας λες για ερυθρά πεδία. Ε, και θα σου πω ότι αυτό έχει να κάνει με την περιεκτικότητα του πηλού σε σίδηρο, το οποίο από περιοχή σε περιοχή, είχε κάποιες ψιλοδιαφορές. Για παράδειγμα, στην Αθήνα ήταν κάπως πιο έντονο το ερυθρό χρώμα, σε αντίθεση με την Κόρινθο που κυριαρχούσε ο κιτρινωπός πηλός! Ωστόσο, το σημαντικό στη προκείμενη φάση είναι ότι όπου ακούς μελανό-μορφος, ανεξαρτήτως πιο κόκκινης ή κίτρινης επιφάνειας, θα σκέφτεσαι τον Ross.

Και άμα τυχόν, θες να το παίξεις και λίγο πιο ψαγμένος, λέγε με ύφος αρκετά ψαρωτικό και λίγο μπάσα τη φωνή: “Δείγμα σαφώς μελανόμορφου ρυθμού, αποτελεί, ο αττικός αμφορέας με την παράσταση του Αχιλλέα και του Αίαντα να παίζουν πεσσούς, που χρονολογείται περίπου το 530 π.Χ.”

Αττικός μελανόμορφος αμφορέας με τον Αχιλλέα και τον Αίαντα να παίζουν πεσσούς, Περ. 530 π.Χ. Ρώμη, Βατικανό 16757 (344).

Από την άλλη, οι Αθηναίοι, όντας και πολύ κουλ τυπάκια, φτιάχνουν και φτιάχνουν και ξανά φτιάχνουν αγγεία μελανόμορφου ρυθμού, ώσπου μετά από κάποια πειράματα με κλιβάνους, με οξειδώσεις, με θερμοκρασίες κλπ., καταλήγουν, γύρω στο 530 π.Χ., σε ένα νέο ρυθμό, τον ερυθρόμορφο. Και ξεκινούν να τραγουδούν όλοι μαζί “It don’t matter if you’re black or white”.

Και στο σημείο αυτό, γίνεται ακριβώς το αντίθετο από αυτό που κάνουν τόσο καιρό. Το πεδίο του αγγείου βάφεται μελανό και οι μορφές είναι εξηρημένες/ερυθρές, στο χρώμα δηλαδή του πηλού. Δεν έχει ιδιαίτερο νόημα να σου δώσω και άλλο παράδειγμα, για το πως να θυμάσαι το ρυθμό αυτό, μη σου πω ότι θα ήταν και κουραστικό. Μπορείς όμως να τα βάλεις χρονολογικά στο μυαλό σου, σαν μια μαικλτζακσονική τεχνική. Από το μελανό στο ερυθρό. Από τον Ross σε εσένα στην παραλία που σε παίρνει ο ύπνος με το βιβλίο στο στέρνο και που μαυρίζει το υπόλοιπο σώμα και το σημείο αυτό, παραμένει στο αρχικό χρώμα του δέρματος!

Δε μπορώ να μη σου δώσω όμως και ένα απτό αρχαιολογικό παράδειγμα. Τι Αρχαιολόγος είμαι; Να τα σκίσω τα πτυχία μου!

Περίπου το 515-510 π.Χ., δημιουργείται ένας καλυκωτός κρατήρας, που παρουσιάζει την αναίρεση του νεκρού Σαρπήδονα από τον Ύπνο και τον Θάνατο. Αποτελεί ένα από τα αγαπημένα μου αγγεία, όχι για άλλο λόγο, αλλά επειδή γελάω με τον τρόπο που τρέχει το αίμα από τις πληγές του. Αξίζει να το παρατηρήσεις!