Στην εποχή μας, που η μία καραντίνα διαδέχεται την άλλη, η σωστή διατροφή, η σωστή ανάπτυξη και φυσικά ο έλεγχος μιας άλλης «σύγχρονης πανδημίας», της παιδικής παχυσαρκίας , αποτελούν μεγάλες προκλήσεις.
Η παιδική παχυσαρκία είναι ήδη ένα τεράστιο πρόβλημα δημόσιας υγείας που οδηγεί σε σοβαρές καταστάσεις, με μη αναστρέψιμες επιπτώσεις στην υγεία και την ανάπτυξη των παιδιών. Οφείλεται τόσο στην υπερκατανάλωση, όσο και στην υιοθέτηση ανθυγιεινών διατροφικών συνηθειών, με συνέπεια την εμφάνιση διατροφικών ελλείψεων σε θρεπτικά συστατικά (όπως είναι το ασβέστιο, ο σίδηρος, οι φυτικές ίνες, τα αντιοξειδωτικά) καθώς και την υπερκατανάλωση κορεσμένων λιπαρών.
Η παχυσαρκία είναι γενετική νόσος, καθώς ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι το 60%-80% της παρατηρούμενης μεταβλητότητας του σωματικού βάρους μπορεί να αποδοθεί σε κληρονομικούς παράγοντες. Παράλληλα, όμως, η παχυσαρκία είναι και περιβαλλοντική νόσος, καθώς τα τελευταία 40 χρόνια οι γενετικές μας καταβολές άλλαξαν ελάχιστα, ενώ η παχυσαρκία τριπλασιάστηκε, γεγονός που μπορεί να αποδοθεί μόνο σε εξωγενείς παράγοντες.
Η παχυσαρκία στην πλειονότητα των περιπτώσεων είναι επίκτητη και οφείλεται σε περιβαλλοντικούς, διατροφικούς, φαρμακευτικούς και επιγενετικούς παράγοντες. Τα γενετικά και ενδοκρινολογικά αίτια είναι πολύ σπανιότερα. Τα παιδιά με διαγνωσμένες ενδοκρινοπάθειες (πχ υποθυρεοειδισμός, ανεπάρκεια αυξητικής ορμόνης) ως αίτιο της παχυσαρκίας αποτελούν το 2%-3% όσων παραπέμπονται για παχυσαρκία και η θεραπεία της υποκείμενης νόσου, συνήθως, αναστρέφει και την εικόνα της παχυσαρκίας.
Η παχυσαρκία οδηγεί σε ποικίλα προβλήματα, που πολλοί δεν φαίνεται να γνωρίζουν ότι σχετίζονται με αυτή, όπως:
- Ψυχολογικά/κοινωνικά (μη αποδοχή / απομόνωση),
- Αύξησης (Πρώιμη ήβη),
- Κεντρικού νευρικού συστήματος (Κεφαλαλγία λόγω αυξημένης ενδοκράνιας πίεσης),
- Αναπνευστικά (Άπνοιες κατά τον ύπνο, λοιμώξεις),
- Καρδιαγγειακά (Υπέρταση),
- Μεταβολικά (Σακχαρώδης διαβήτης, δισλιπιδαιμίες, λιπώδης διήθηση ήπατος) .
Πολλά από αυτά είναι σοβαρά και επικίνδυνα για την υγεία των παχύσαρκων ατόμων και σαφώς επηρεάζουν σημαντικά στην καθημερινότητά τους.
Η παχυσαρκία είναι ένα πρόβλημα που επηρεάζει και τα παιδιά. Σε έρευνα της ΕΕ το 2018, διαπιστώθηκε ότι στην Ελλάδα το 39% των παιδιών ηλικίας 11 ετών είναι παχύσαρκα ή υπέρβαρα. Η αύξηση της παιδικής παχυσαρκίας είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, καθώς αυξάνεται συνεχώς και η διάγνωση νόσων που σχετίζονται με την παχυσαρκία στον παιδικό πληθυσμό, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης Τύπου 2, η αποφρακτική άπνοια, η λιπώδης διήθηση του ήπατος. Εν τη απουσία αποτελεσματικών μεθόδων πρόληψης και θεραπείας της παιδικής παχυσαρκίας, εκατομμύρια παιδιά θα ενηλικιωθούν με τις σωματικές, αλλά και ψυχικές επιπτώσεις της.
Η παχυσαρκία στην παιδική και εφηβική ηλικία μπορεί να είναι ενδεικτική του βάρους που θα έχει το παιδί και στην ενήλική του ζωή. Η διατροφική συμπεριφορά της οικογένειας έχει άμεση επίπτωση στην διατροφική συμπεριφορά των παιδιών και κατά συνέπεια στην αύξηση του σωματικού τους βάρους. Όταν και οι δύο γονείς έχουν φυσιολογικό βάρος, τα παιδιά έχουν λιγότερες από 10% πιθανότητες να γίνουν παχύσαρκα κατά την ενήλικη ζωή τους, ενώ όταν ο ένας τουλάχιστον γονιός είναι παχύσαρκος, η πιθανότητα αυτή μπορεί να φθάσει το 80%.
Στη σημερινή εποχή, συνήθως εργάζονται και οι δύο γονείς και απουσιάζουν πολλές ώρες της ημέρας από το σπίτι. Η έλλειψη χρόνου οδηγεί συχνά σε εύκολες και έτοιμες λύσεις στο φαγητό. Τα γεύματα στο σπίτι και ιδιαίτερα τα γεύματα των παιδιών στο σχολείο, γίνονται ολοένα και πιο πρόχειρα, ολοένα και πιο φτωχά διατροφικά. Πλέον καταναλώνουμε περισσότερες θερμίδες ημερησίως σε σχέση με 30 χρόνια πριν και αυτό οφείλεται σε μια πληθώρα εδεσμάτων, αναψυκτικών και άλλων προϊόντων που κατακλύζουν τα ράφια των supermarkets αλλά και των ντουλαπιών της κουζίνας μας.
Η καθιστική ζωή, η απουσία δραστηριοτήτων στη γειτονιά, οι πολλές ώρες μπροστά σ’ έναν υπολογιστή, σε μία τηλεόραση και γενικά σε μία οθόνη και οι αυξημένες υποχρεώσεις των σημερινών παιδιών σε σχέση με τα μαθήματα του σχολείου, έχουν συμβάλει σημαντικά στην αύξηση της παχυσαρκίας. Ακόμη κι αν η διατροφή είναι ισορροπημένη, αρκεί η πολύ χαμηλή δραστηριότητα για να οδηγηθούμε σταδιακά στην παχυσαρκία. Η τηλεόραση και οι διαφημίσεις γενικά παιδικών λιχουδιών έχουν επίσης παίξει σημαντικό ρόλο στις διατροφικές επιλογές μικρών και μεγάλων.
Σύμφωνα με έρευνες, μόνο ένα μικρό ποσοστό των παιδιών και εφήβων, διατρέφεται σωστά. Δυστυχώς η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών βρίσκεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα, με το 20% παιδιών και εφήβων να μην καταναλώνει καθόλου φρούτα και λαχανικά. Το λαχανικό που καταναλώνουν περισσότερο είναι οι τηγανιτές πατάτες και η μπανάνα το πρώτο σε κατανάλωση φρούτο (σε ορισμένες περιπτώσεις και το μοναδικό).
Όταν ένα παιδί υποσιτίζεται, η συμπεριφορά του, η συγκέντρωση και η ακαδημαϊκή του απόδοση επηρεάζονται αρνητικά. Κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί ακόμη κι αν απλώς παραλείψει ένα γεύμα. Τα παιδιά που τρώνε ένα θρεπτικό πρωινό αποδίδουν καλύτερα στο σχολείο, σε σχέση μ’ εκείνα που δεν τρώνε. Ένα σωστό πρωινό βοηθά στην φυσιολογική και υγιή ανάπτυξη των παιδιών. Το ίδιο σημαντικό είναι και το πρόγευμα. Τα παιδιά λειτουργούν καλύτερα, όταν δεν πεινούν.
Ένα παιδί το οποίο παρουσιάζει έλλειψη διαφόρων θρεπτικών συστατικών μπορεί να είναι ευερέθιστο, επιθετικό ή αντίθετα θλιμμένο και απόμακρο.
Είναι σημαντικό λοιπόν, οι ίδιοι οι γονείς να φροντίσουν ώστε το παιδί τους θα αποκτήσει υγιεινές διατροφικές συνήθειες, δίνοντας πρώτοι αυτοί το παράδειγμα. Η βελτίωση της διατροφής όλης της οικογένειας θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα.
Σε όλη αυτήν την κατάσταση, ήρθε να προστεθεί και η πρωτοφανής πανδημία του SARs- Cov-2, που ανέτρεψε κάθε δεδομένο της καθημερινότητάς μας. Τα lockdown που επιβλήθηκαν σε όλο τον κόσμο είναι πλέον εμφανές ότι θέτουν συνολικά τον πληθυσμό σε αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση παχυσαρκίας.
Τα σχολεία έκλεισαν, οι αθλητικές δραστηριότητες σταμάτησαν, όπως και οι ευκαιρίες για παιχνίδι έξω από το σπίτι. Αντί για όλα αυτά, τα παιδιά εγκλωβίστηκαν μέσα στους τέσσερις τοίχους και κατέφυγαν ακόμη περισσότερο στα video games και την τηλεόραση.
Σύμφωνα με έρευνα, διαπιστώθηκε ότι κατά τη διάρκεια του lockdown, τα περισσότερα παιδιά έτρωγαν ένα επιπλέον γεύμα την ημέρα και κοιμούνταν μισή ώρα παραπάνω. Επιπλέον, περνούσαν 5 ώρες παραπάνω μπροστά στις οθόνες- από ό,τι συνήθως- είτε για εκπαιδευτικούς σκοπούς, είτε για να είναι σε επαφή με τους φίλους τους. Επίσης, έτρωγαν σημαντικά περισσότερο πρόχειρο φαγητό και κόκκινο κρέας, ενώ η σωματική δραστηριότητά τους ήταν, τουλάχιστον, κατά 2 ώρες λιγότερη καθημερινά σε σύγκριση με παλαιότερα. Αυτές οι αλλαγές στη συμπεριφορά τους , είναι αντίστοιχες με εκείνες που παρατηρούνται κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και αποτελούν προειδοποιητικά σημάδια για την παιδική παχυσαρκία.
Αναλόγως με τη διάρκεια της καραντίνας, η πρόσληψη βάρους μπορεί να είναι δύσκολα ανατρέψιμη και μπορεί να αυξήσει την παιδική παχυσαρκία, εάν δεν επανέλθουν οι πρότερες υγιεινές συνήθειες.
Η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι πολύ πιο δύσκολη από την πρόληψη και συχνά οδηγείται σε αποτυχία. Είναι πολύ σημαντικό τα παιδιά να εκπαιδεύονται διατροφικά και να φροντίζουν να έχουν ένα υγιές και σε καλή φυσική κατάσταση σώμα.
Για να είναι θρεπτικά επαρκές και ισορροπημένο το διαιτολόγιο των παιδιών, θα πρέπει να περιέχει ποικιλία τροφών από κάθε ομάδα τροφίμων, σε ποσότητες ανάλογες με τις ανάγκες του παιδιού. Η συμμετοχή των ομάδων θα πρέπει να είναι σύμφωνη με την πυραμίδα της μεσογειακής διατροφής.
Η οικογενειακή διατροφή για πρόληψη και θεραπεία της παχυσαρκίας πρέπει να δίνει έμφαση στην ποιότητα αλλά και στην ποσότητα της κατανάλωσης των υδατανθράκων, σε τροφές πλούσιες σε φυτικές ίνες (φρούτα, λαχανικά, όσπρια, προϊόντα ολικής άλεσης), που προκαλούν μειωμένη αύξηση του μεταγευματικού σακχάρου, μειώνουν το βάρος, αλλά και την πιθανότητα εμφάνισης σακχαρώδους διαβήτη Τύπου 2, και περιλαμβάνουν με μέτρο το ευεργετικό ελαιόλαδο, τα μειωμένα σε λιπαρά γαλακτοκομικά και τις υγιεινές πηγές πρωτεΐνης . Η διαφορά στις συστάσεις για την παιδική διατροφή είναι στις μερίδες γαλακτοκομικών (2-4 τη μέρα ανάλογα με την ηλικία) και στο κόκκινο κρέας (2 φορές την εβδομάδα ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες σε σίδηρο και ψευδάργυρο).
Τα συχνά και μικρά γεύματα, η αποφυγή του junk food και των αναψυκτικών, η τακτική σωματική άσκηση, είναι συνήθειες που μπορεί να υιοθετήσει όλη η οικογένεια και που θα θέσουν τις βάσεις για έναν συνολικά πιο υγιεινό τρόπο ζωής.
Οι ειδικοί συστήνουν στους γονείς να βοηθούν τα παιδιά τους να τρώνε σωστά και να παραμένουν δραστήρια για όσο χρονικό διάστημα διαρκεί η πανδημία. Είναι επίσης σημαντικό να περιορίζουν τον χρόνο παραμονής τους στις οθόνες. Η αλλαγή στη διατροφική συμπεριφορά σε συνδυασμό με τη φυσική δραστηριότητα είναι οι πιο αποτελεσματικές μέθοδοι για τη βελτίωση των παραμέτρων της παχυσαρκίας και του μεταβολικού συνδρόμου στα παιδιά.
Μπορεί η καραντίνα να μην προσφέρεται για να χάσουμε βάρος, ωστόσο μας δίνει μια άριστη ευκαιρία να τροποποιήσουμε τη διατροφική μας συμπεριφορά, γεγονός που μπορεί να αποδειχθεί και η λύση στην παχυσαρκία. Με άλλα λόγια, αυτή την περίοδο όλοι έχουμε τη δυνατότητα να παρατηρήσουμε προσεκτικά τις καθημερινές διατροφικές μας συνήθειες, να εντοπίσουμε που υπάρχουν λάθη και να προσπαθήσουμε να τις βελτιώσουμε.
Ιδανική θεωρείται αυτή η εποχή και για να βελτιώσουμε τις διατροφικές συνήθειες των παιδιών. Αυτή την περίοδο που τα παιδιά είναι συνεχώς στο σπίτι, χωρίς πρόσβαση σε άλλα τρόφιμα παρά μόνο σε όσα ετοιμάζουμε εμείς, μπορούμε πιο εύκολα να τα πείσουμε να δοκιμάσουν τροφές που πριν ίσως απέρριπταν, όπως τα λαχανικά και τα όσπρια. Παράλληλα, έχουμε τη δυνατότητα να τα συμπεριλάβουμε στην προετοιμασία των καθημερινών γευμάτων και είναι γεγονός, ότι αν ένα παιδί έχει βοηθήσει στην προετοιμασία του φαγητού, είναι πιο πιθανό να θέλει και να το δοκιμάσει στη συνέχεια.
Ξεκινώντας από βασικούς κανόνες, όπως το να μοιράζουμε τα γεύματα μας στα 5 κάθε μέρα -3 κυρίως γεύματα και 2 σνακ-, και να προσπαθούμε να καταναλώνουμε καθημερινά φρέσκα φρούτα και λαχανικά, μπορούμε να κάνουμε μεγάλη διαφορά στη διατροφή και μελλοντικά στην υγεία μας. Παράλληλα, η παραμονή στο σπίτι μας δίνει περισσότερο χρόνο, που μπορεί να αφιερωθεί στο μαγείρεμα. Έτσι, αντί να επιλέγουμε delivery ή την εύκολη λύση της προετοιμασίας ενός γρήγορου πιάτου κάθε μέρα (όπως μακαρόνια), τώρα είναι η στιγμή να αναζητήσουμε υγιεινές συνταγές με όσπρια, λαχανικά, τρόφιμα ολικής άλεσης, ψάρι και άπαχο κρέας. Όσο για τα γλυκά, δεν χρειάζεται να τα στερηθούμε αλλά ούτε και να τα βάζουμε στο μενού καθημερινά. Ένα γλυκάκι την εβδομάδα είναι αρκετό.
Καλή λοιπόν η θεωρία, αλλά ας προχωρήσουμε και στην πράξη!
Συμπερασματικά, προσπαθήστε να εφαρμόσετε τις παρακάτω χρήσιμες οδηγίες για πρόληψη και αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας:
- Προσέξτε το μέγεθος και τον τρόπο παρασκευής των γευμάτων όλης της οικογένειας.
- Προτρέψτε τα παιδιά να συμμετέχουν στα ψώνια και στο μαγείρεμα.
- Προτρέψτε τα παιδιά να τρώνε μόνο όταν πεινούν, να τρώνε αργά, να απολαμβάνουν την συντροφιά στο τραπέζι και να σταματούν όταν χορταίνουν.
- Να τους μάθετε να επιλέγουν τροφές με χαμηλά λιπαρά και παράλληλα πολλά φρούτα και λαχανικά. Έτσι θα είναι πιο εύκολο να καλύπτουν τις θρεπτικές τους απαιτήσεις, χωρίς να υπερκαταναλώνουν θερμίδες.
- Περιορίστε τροφές με κορεσμένα λιπαρά και αποφύγετε την κατανάλωση trans λιπαρών.
- Περιορίστε τροφές και αναψυκτικά πλούσια σε ζάχαρη.
- Μην πιέζεται τα παιδιά να αδειάσουν το πιάτο τους.
- Οργανώστε τα σνακ ανάλογα με τις ανάγκες του παιδιού, μαθαίνοντας το να χρησιμοποιεί υγιεινές επιλογές, όπως: δημητριακά, ξηρούς καρπούς, φρούτα και λαχανικά.
- Οργανώστε σωστά τα γεύματα στο σχολείο. Αποφύγετε βιομηχανοποιημένες τροφές, φτιάξτε κάτι φρέσκο και συνδυάστε το με φρούτα, χυμούς και λαχανικά.
- Αποφύγετε τα γεύματα μπροστά στην τηλεόραση ή στον υπολογιστή.
- Βοηθήστε τα να αυξήσουν την φυσική τους δραστηριότητα.
Επίσης φροντίστε:
- Να θέσετε το σωστό στόχο κιλών:
Τα μικρά σε ηλικία παιδιά δεν πρέπει να χάσουν κιλά, καθώς επειδή εξακολουθούν να μεγαλώνουν μπορεί να χρειαστεί μόνο να διατηρήσουν το βάρος τους. Ωστόσο, οι έφηβοι ακολουθώντας μία σωστή διατροφή μπορούν να χάσουν από μισό έως 2 κιλά την εβδομάδα
- Όχι σε δίαιτες και συμπληρώματα:
Αποφύγετε να προχωρήσετε σε οποιοδήποτε σχέδιο μείωσης θερμίδων από τα παιδιά σας, εκτός αν δεν το συστήσει ο παιδίατρός σας. Μπορεί να τα εμποδίσει από το να πάρουν τα σωστά θρεπτικά συστατικά, που χρειάζονται για την ανάπτυξή τους, χωρίς να είναι δυνατή ή/και ασφαλής η αναπλήρωσή τους από διατροφικά συμπληρώματα.
- Σε πρόγραμμα όλη η οικογένεια:
Τα παιδιά αντιγράφουν τις συνήθειες των γονιών. Έτσι είναι σημαντικό να αποτελέσετε παράδειγμα. Είναι μια ευκαιρία, άλλωστε, για όλη την οικογένεια να προβεί σε υιοθέτηση υγιεινότερων διατροφικών συνηθειών.
Μην ψάχνετε λοιπόν για δικαιολογίες. Αν από καιρό θέλατε να βελτιώσετε τη διατροφή τη δική σας και της οικογένειάς σας, ιδού η ευκαιρία!
Μέσα λοιπόν από την πρωτόγνωρη αυτή κατάσταση που βιώνουμε, ας παραμείνουμε λοιπόν αισιόδοξοι και ας αδράξουμε την ευκαιρία να βελτιώσουμε την ζωή και την υγεία μας. Ας φροντίσουμε τα παιδιά μας να έχουν μια ποιοτική και μακρόχρονη ζωή.
Γκούρτσα Βαΐα
Παιδίατρος Παιδικών Σταθμών Δήμου Παύλου Μελά
Συνεργάτης Παιδο-αιματολογικού τμήματος Α΄ΠΔ κλινικής Α.Π.Θ.
Κατεβάστε την παρουσίαση: “Παιδική Παχυσαρκία: μια σύγχρονη πανδημία“
που επιμελήθηκε η γιατρός Γκούρτσα Βαΐα
