49 χρόνια μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου τα μηνύματα παραμένουν επίκαιρα!
Κάποιοι έχουν χαρακτηρίσει την εξέγερση των φοιτητών της 17ης Νοέμβρη του 1973 ως την τελευταία μαζική πράξη αντίστασης στη σύγχρονη ιστορία της χώρας μας, άλλοι ως ιστορικό γεγονός ύψιστης σημασίας και η πλειοψηφία ως την πιο βροντερή φωνή αμφισβήτησης της δικτατορίας -με ακροατές εντός κι εκτός Ελλάδας- η οποία προκάλεσε τελικά και την ανατροπή της.
Ο Δήμαρχος Παύλου Μελά Δημήτρης Δεμουρτζίδης απευθυνόμενος κυρίως στη μαθητική νεολαία, αναφέρει για τα διαχρονικά μηνύματα της κορυφαίας αντιδικτατορικής εκδήλωσης στο Πολυτεχνείο:
«Τα μηνύματα του Πολυτεχνείου για Δημοκρατία, Ελευθερία, Παιδεία, Αξιοπρέπεια, Κοινωνική Δικαιοσύνη θα είναι πάντα επίκαιρα και οφείλουμε με σεβασμό στην ιστορική μνήμη να εμπνεόμαστε από τους αγώνες της γενιάς του Πολυτεχνείου.
49 χρόνια μετά, καλούμαστε, να ανατρέξουμε στην εποχή εκείνη, να κατανοήσουμε τη κοινωνική και πολιτική διάσταση της ανιδιοτελούς πράξης των νέων, οι οποίοι ανέλαβαν το μερίδιο των ευθυνών που τους αναλογούσε στον αγώνα του ελληνικού λαού για επιστροφή στη δημοκρατία».
Το χρονικό
Η αντίστροφη μέτρηση για τη Χούντα των Συνταγματαρχών που από τις 21 Απριλίου 1967 είχε επιβάλει τη δικτατορία στη χώρα είχε ξεκινήσει από τις 5 Φεβρουαρίου 1973, όταν οι φοιτητές του Πολυτεχνείου αποφάσισαν αποχή από τα μαθήματά τους. Από τις 13 Φεβρουαρίου αρχίζει μια περίοδος ταραχών κατά την οποία οι φοιτητές της Νομικής ζητούν την κατάργηση του Ν.1347 που προέβλεπε την υποχρεωτική στράτευση όσων ανέπτυσσαν συνδικαλιστική δράση κατά τη διάρκεια των σπουδών τους. Η αστυνομία παίρνει εντολή να μπει στο χώρο του Πανεπιστημίου όπου και συλλαμβάνει 11 φοιτητές. Στις 21 Φεβρουαρίου οι φοιτητές καταλαμβάνουν το κτίριο της Νομικής στο κέντρο της Αθήνας με συνθήματα όπως «Δημοκρατία», «Κάτω η Χούντα» και «Ζήτω η Ελευθερία» και παρά τη βίαιη επέμβαση της αστυνομίας συνεχίζουν και μάλιστα ενδυναμώνουν τη στάση τους.
Το πρωί της 14ης Νοεμβρίου 1973 σηματοδοτεί την έναρξη μιας σειράς γεγονότων που θα οδηγήσουν στην κορύφωση των αντιδικτατορικών διαδηλώσεων. Οι φοιτητές ζητούν οι φοιτητικές εκλογές να γίνουν το Δεκέμβριο του ίδιου έτους και όχι ένα χρόνο μετά όπως είχε ανακοινώσει η Χούντα. Στη Νομική και την Ιατρική Σχολή Αθηνών συνελεύσεις και ψηφίσματα με αιτήματα που αφορούν μεταξύ άλλων και σε μεγαλύτερες δαπάνες για την παιδεία στέλνουν το μήνυμα πως μέσα στο Πανεπιστήμιο σιγοβράζει η φοιτητική εξέγερση. Όσο περνάει η μέρα, φοιτητές κι όχι μόνο αρχίζουν να συγκεντρώνονται για να στηρίξουν το κίνημα και η εξέγερση οργανώνεται με την εκλογή Συντονιστικής Επιτροπής, τη δημιουργία ραδιοφωνικού σταθμού και τη συγκρότηση ομάδων φοιτητών που ανέλαβαν να πλημμυρίσουν την πόλη με συνθήματα. Στις 16 Νοεμβρίου έρχεται η πρώτη οργανωμένη απάντηση από την πλευρά του καθεστώτος, όταν αστυνομικές δυνάμεις πραγματοποίησαν επίθεση κατά του συγκεντρωμένου έξω από το Πολυτεχνείου πλήθους με δακρυγόνα και γκλομπς. Όσοι από τους συγκεντρωμένους παραμένουν και δε διαλύονται στήνουν οδοφράγματα και ανάβουν φωτιές. Η κατάσταση φαίνεται πως είναι πια εκτός ελέγχου και η Χούντα αποφασίζει να χρησιμοποιήσει αυτήν τη φορά δυνάμεις του στρατού, προκειμένου να καταστείλουν την εξέγερση και να μπουν στο Πολυτεχνείο. Τρία άρματα μάχης κατέβηκαν από του Γουδή προς το Πολυτεχνείο. Τα δύο στάθμευσαν στις οδούς Τοσίτσα και Στουρνάρα, αποκλείοντας τις πλαϊνές πύλες του ιδρύματος και το άλλο έλαβε θέση απέναντι από την κεντρική πύλη. Έχει καταγραφεί από διαφορετικές πλευρές πως οι φοιτητές που αρνούνταν να υποχωρήσουν φωνάζοντας «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία» προσπάθησαν να διαπραγματευτούν με τους στρατιώτες που αποκαλούσαν «αδέρφια» τους, ωστόσο οι προσπάθειες έπεσαν στο κενό. Στις 3 τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου το άρμα που βρισκόταν μπροστά στην κεντρική πύλη πήρε εντολή να εισβάλει, παρασύροντας μία κοπέλα που ήταν σκαρφαλωμένη στα κάγκελα κρατώντας την ελληνική σημαία. Ακολούθησε ανθρωποκυνηγητό με τους φοιτητές να τρέχουν για να διαφύγουν τη σύλληψη στους γύρω δρόμους. Οι νεκροί -επίσημα τουλάχιστον- έφτασαν τους 34, όμως στην πραγματικότητα ήταν πολύ περισσότεροι καθώς πολλοί βαριά τραυματισμένοι αρνήθηκαν να νοσηλευτούν προκειμένου να αποφύγουν τη σύλληψη.
Εδώ Πολυτεχνείο
Ο ραδιοφωνικός σταθμός που ξεκίνησε να εκπέμπει μέσα από το χώρο του Πανεπιστήμιου στις 14 Νοέμβρη έγινε συνώνυμο του φοιτητικού αγώνα ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς. Ο πομπός κατασκευάστηκε μέσα σε λίγες ώρες στα εργαστήρια της σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών από τον Γιώργο Κυρλάκη.
Εκφωνητές του σταθμού ήταν η Μαρία Δαμανάκη, ο Δημήτρης Παπαχρήστος και ο Μίλτος Χαραλαμπίδης οι οποίοι με το ιστορικό μήνυμα «Εδώ Πολυτεχνείο! Λαέ της Ελλάδας το Πολυτεχνείο είναι σημαιοφόρος του αγώνα μας, του αγώνα σας, του κοινού αγώνα μας ενάντια στη δικτατορία και για την Δημοκρατία» ενημέρωναν για όσα διαδραματίζονταν και ζητούσαν την έμπρακτη στήριξη των πολιτών. Αλλά και λίγο πριν την εισβολή του τανκ, από το σταθμό του Πολυτεχνείου ακούγονταν ξανά και ξανά οι αγωνιώδεις εκκλήσεις των φοιτητών «Είμαστε άοπλοι! Είμαστε άοπλοι!Είμαστε τα νιάτα της Ελλάδος! Αδέλφια μας στρατιώτες, δεν θα σηκώσετε όπλο. Δεν θα σηκώσετε όπλο και δεν θα πυροβολήσετε. Δεν θα σκοτώσετε τ’ αδέρφια σας!».
Ο οδηγός του τανκ
Σε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις που παραχώρησε ο οδηγός του μοιραίου τανκ στην εφημερίδα «Το Βήμα» το 2003, μίλησε για τη νύχτα εκείνη της εισβολής αλλά και για τα χρόνια που ακολούθησαν, κάνοντας την αυτοκριτική του.
«Την ημέρα εκείνη ήμουν υπηρεσία. Στον στρατό είχα δέκα μήνες. Ήμουν εκπαιδευτής στο Κέντρο Τεθωρακισμένων, στο Γουδί. Τότε οι ‘μαυροσκούφηδες’ ήταν σώμα επιλέκτων. Μόλις άρχισαν τα επεισόδια, μπήκαμε επιφυλακή. ‘Οι κομμουνιστές καίνε την Αθήνα’ μας έλεγαν και εμείς τους πιστεύαμε». Ανακαλώντας τις ώρες λίγο πριν την εισβολή λέει «Όταν φτάσαμε στη διασταύρωση της Λεωφ. Αλεξάνδρας και της οδού Πατησίων, μας έδωσαν εντολή να σταματήσουμε. Εκεί, στην πλατεία Αιγύπτου, μείναμε περίπου μία ώρα. Ο κόσμος θυμάμαι ότι μας φώναζε ‘είμαστε αδέλφια, είμαστε αδέλφια’». Και συνεχίζει…
«Πήρα θέση και ξεκίνησα. Δεν έβλεπα πολλά πράγματα, δεν είχα καλό οπτικό πεδίο, γιατί κοιτούσα πλέον από τη θυρίδα του άρματος. Δέκα εκατοστά πριν από την πόρτα, σταμάτησα. Σταμάτησα σκόπιμα. Αυτό φαίνεται στο βίντεο της εποχής. Στο φρενάρισμα, οι φοιτητές τρομαγμένοι έφυγαν προς τα πίσω. Αν έμπαινα με ταχύτητα, θα σκότωνα δεκάδες άτομα που εκείνη τη στιγμή ήταν κρεμασμένα στα κάγκελα». Μάλιστα, κάνοντας την αυτοκριτική του ο στρατιώτης που αργότερα απαρνήθηκε το παρελθόν του και απέφυγε να μιλήσει γι’ αυτό στην οικογένεια και τους φίλους του, παραδέχτηκε «Ντρέπομαι γι’ αυτό που ήμουν, γι’ αυτό που έκανα. Στη θέση μου θα μπορούσε να βρεθεί ο καθένας, έφεδρος στρατιώτης ήμουν άλλωστε. Δεν με απαλλάσσει όμως αυτό. Μέχρι που μπήκα μέσα, πίστευα αυτό που έκανα. Στη συνέχεια έγινε ο εφιάλτης της ζωής μου».
Ο οδηγός του τανκ που εισέβαλε στο Πολυτεχνείο δε ξέχασε ποτέ τη νεαρή φοιτήτρια που τραυματίστηκε σοβαρά εκείνη τη νύχτα, τη μετέπειτα καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Πέπη Ρηγοπούλου. «Πιστεύω ότι αν τη δω σήμερα, δεν θα ξέρω τι να της πω. Πολλές φορές όλα αυτά τα χρόνια πέρασε από το μυαλό μου να τη συναντήσω, αλλά σταματούσα. Θα ήθελα να τη δω, να της πω… Δεν τολμάω όμως. Τα λόγια δεν σβήνουν τις πράξεις».
Η πρώτη επέτειος του Πολυτεχνείου γιορτάστηκε το τριήμερο 22-24 Νοεμβρίου της επόμενης χρονιάς, καθώς η τότε κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή επέλεξε για λόγους συμβολισμού να διεξαγάγει τις πρώτες εκλογές της Μεταπολίτευσης στις 17 Νοεμβρίου. Ωστόσο, η μνήμη του Πολυτεχνείου και της «γενιάς» του παραμένει ζωντανή μέχρι σήμερα, παρόλο που φέτος ανήμερα της ιστορικής εξέγερσης των φοιτητών τα περιοριστικά μέτρα που έχουν επιβληθεί λόγω της πανδημίας του Covid-19 δε θα επιτρέψουν συγκεντρώσεις και πορείες για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας.
