Καλλιόπη Μακρονάσιου, εκπαιδευτικός, μέλος της δημοτικής επιτροπής ισότητας του Δήμου Ρήγα Φεραίου και μέλος του συλλόγου γυναικών Βελεστίνου “Υπέρεια Κρήνη”.
Ο εκφοβισμός ( αγγλ. Bullying, γερμ. Mobbing ), παρά το γεγονός ότι είναι ένα παλαιό φαινόμενο που διατρέχει πολλούς εργασιακούς χώρους, δεν είχε περιγραφεί και δεν είχε ερευνηθεί συστηματικά μέχρι το 1980. Στην πατρίδα μας μάλιστα, μόνο τα τελευταία χρόνια έχει αναδειχθεί.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις εργατικών συνδικάτων, νομικών που ασχολούνται με το εργατικό δίκαιο και ψυχολόγων που εργάζονται σε μεγάλες επιχειρήσεις, τουλάχιστον το 10% των εργαζομένων έχει βιώσει ή θα βιώσει στη διάρκεια του εργασιακού του βίου εκφοβισμό. Το ποσοστό αυτό είναι ενδεικτικό, καθώς δεν καταγγέλλονται όλα τα περιστατικά εκφοβισμού, με δεδομένο ότι είναι πολύ δύσκολο να αποδειχτούν.
Ποιοί είναι θύματα;
Σύμφωνα με έρευνες το 81,3% είναι γυναίκες και το 18,7% είναι άντρες. Πολλές φορές είναι γυναίκες αυτές που εκφοβίζουν άλλες γυναίκες, όπως και άντρες που επίσης εκφοβίζουν άντρες κυρίως για λόγους ανταγωνισμού.
Ωστόσο θα πρέπει να διαχωρίσουμε το Bullying από άλλες αρνητικές μορφές συμπεριφοράς όπως αντιπάθεια, αποστροφή, κ.λ.π. Γιατί, όταν κάποιος αισθάνεται ότι οι συνάδελφοί του του συμπεριφέρονται άσχημα, αυτό δεν είναι οπωσδήποτε Bullying.
Τι είναι όμως εκφοβισμός ή Bullying;
Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός για το τι είναι ακριβώς εργασιακός εκφοβισμός.
Για τον Leymann (1990) “είναι μια εχθρική και ανήθικη συμπεριφορά που κατευθύνεται συστηματικά από ένα ή περισσότερα πρόσωπα, κυρίως προς ένα στοχευμένο άτομο”.
Για τον Thylefors (1987), το Bullying συμβαίνει όταν ” Ένα ή περισσότερα πρόσωπα κατά τη διάρκεια μιας χρονικής περιόδου είναι εκτεθειμένα σε επαναλαμβανόμενες, αρνητικές δράσεις από ένα ή περισσότερα άτομα”.
Το Bullying, για πολλούς ερευνητές, είναι μια επιθετική συμπεριφορά – σωματική, λεκτική, ψυχολογική, συναισθηματική, που εκδηλώνεται σκόπιμα και έχει δύο χαρακτηριστικά:
1. Γίνεται συστηματικά και
2. Γίνεται επαναλαμβανόμενα με σκοπό την πρόκληση ψυχικού και σωματικού πόνου κυρίως σε ένα ή και σε περισσότερα άτομα.
Από ποιους ασκείται;
1. Από τους συναδέλφους
2. Από τον εργοδότη
Το προφίλ του θύτη
Έχει υψηλό επίπεδο αυτοεκτίμησης και υπεροψίας.
Έχει εξουσία στον εργασιακό χώρο και κάνει κατάχρηση αυτής.
Ασκεί επιρροή στους εργαζόμενους και στον εργοδότη, στον οποίο μεταφέρει ” πληροφορίες”.
Ο κατά συρροή θύτης δεν μπορεί να επιβιώσει στον εργασιακό χώρο χωρίς να έχει έναν εργαζόμενο- στόχο κάθε φορά.
Επιθυμεί να είναι ο κυρίαρχος του παιχνιδιού/ είναι εγωιστής.
Το προφίλ του εργαζόμενου- στόχου
Είναι συνήθως άτομο μοναχικό, ανασφαλές, ευαίσθητο, χαμηλού προφίλ, με λίγους ή καθόλου φίλους στον εργασιακό του χώρο.
“Τυπικά είναι θύμα πειραγμάτων, παρενόχλησης, βασανιστηρίων, πίεσης και αντιλαμβάνεται ότι δεν έχει διέξοδο ή τρόπους να ανταποδώσει (Brodsky, 1976) “.
Ερευνητές από το πανεπιστήμιο του Μίτσιγκαν παρατήρησαν ότι άνθρωποι που θεωρούνται ωραίοι ή ελκυστικοί δύσκολα γίνονται θύματα εκφοβισμού! Αντίθετα, άνθρωποι που θεωρούνται άσχημοι, ή μη ελκυστικοί, ή άσχημα ντυμένοι ή με κακή προφορά, αυτοί συνήθως πέφτουν συχνότερα θύματα εκφοβισμού και ψυχολογικής τρομοκρατίας στον εργασιακό χώρο.
Πώς εκδηλώνεται ο εκφοβισμός;
1.Με Κριτική.
Ο θύτης κάνει αναίτια κριτική με σκοπό να μειώσει το θύμα, να το ταπεινώσει, του μιλά χωρίς σεβασμό, τον γελοιοποιεί, κρίνει απαξιωτικά την εμφάνιση, τις σωματικές του αδυναμίες, κ.λ.π. Δύσκολα ή ποτέ δεν επαινεί.
2. Με Υποτιμητικές αξιολογήσεις. Ασήμαντα λάθη παρουσιάζονται σαν τραγωδίες.
3. Με Αποκλεισμό – Απομόνωση.
Ο θύτης αποκλείει το θύμα από σημαντικά Meetings με γελοίες δικαιολογίες ή από εκδηλώσεις της εταιρείας, ή ακόμη στο μεσημεριανό φαγητό δεν τον δέχεται στην παρέα των συναδέλφων.
4. Με Λεκτικό εκφοβισμό.
Ο θύτης φωνάζει συστηματικά και βρίζει το θύμα.
5. Με Ψέματα. Ο θύτης στοχεύει στην καλή εικόνα του θύματος, λέγοντας ψέματα, ότι δήθεν δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις-υποχρεώσεις του Project που έχει αναλάβει, κ.λ.π.
6. Με συστηματικές προσβολές.
Το θύμα υφίσταται καθημερινά ψυχολογικό πόλεμο, με σκοπό να παραιτηθεί, χωρίς να έχει δικαίωμα αποζημίωσης και να απαλλαγεί ο εργοδότης από έναν εργαζόμενο που στοιχίζει ακριβά, ή πλεονάζει.
7. Με σαμποτάζ
Ο θύτης καταστρέφει απροκάλυπτα το προϊόν ή τα αντικείμενα της δουλειάς του θύματος ή τα εξαφανίζει.0
8. Με απόκρυψη χρήσιμων πληροφοριών.
Ο θύτης δεν παρέχει τις πληροφορίες ή τα ντοκουμέντα ή αντικείμενα που χρειάζεται το θύμα, προκειμένου να διεκπεραιώσει μία εργασία.
9. Με βία
Ο εκφοβισμός είναι ψυχική βία. Σ’ αυτή ανήκει και η απειλή ή άσκηση σεξουαλικής βίας, ή σεξουαλικές παρενοχλήσεις ή απειλή απόλυσης.
10. Ανάθεση αρμοδιοτήτων.
Ο θύτης ” φορτώνει” το θύμα με αρμοδιότητες που δεν προβλέπονται από το συμβόλαιο και οι οποίες είτε είναι πολύ πάνω των δυνατοτήτων του θύματος, είτε είναι γελοίες με σκοπό να τον εξουθενώσει συναισθηματικά.
Τα προβλήματα του θύματος-στόχου
1. Τραυματικό άγχος
2. Διαταραχές ύπνου
3. Διατροφικές διαταραχές, διατροφική ανορεξία
4. Αδυναμία συγκέντρωσης
5. Έλλειψη κινήτρου στην εργασία
6. Διαταραχή της καλής λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος
7. Κατάθλιψη
8. Κρίσεις πανικού
9. Πτώση της αποδοτικότητας
10. Πόνος στο στομάχι
11. Καρδιολογικά προβλήματα
12. Νοιώθει αβοήθητο, τρομαγμένο, σε διαρκή ένταση.
Προβλήματα της επιχείρησης
1. Οι συνεχόμενες παραιτήσεις αυξάνουν το κόστος της εκπαίδευσης των νέων ατόμων που προσλαμβάνονται στη θέση αυτών που παραιτούνται.
2. Η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών μειώνεται, όταν δεν υπάρχει ομαδικό πνεύμα και πνεύμα συνεργασίας.
Πότε σταματάει το Bullying
1. Όταν το θύμα ζητήσει βοήθεια από κάποιον που είναι ανώτερος του θύτη.
2. Όταν το θύμα αλλάζει θέση στον ίδιο χώρο εργασίας.
3. Όταν το θύμα αλλάξει επιχείρηση, όταν δηλαδή απομακρυνθεί από το ” τοξικό ” περιβάλλον.
4. Όταν το θύμα ζητήσει βοήθεια από ψυχολόγο ή από δικηγόρο ειδικό στο εργατικό δίκαιο.
Τρόποι αντιμετώπισης
Η κάθε επιχείρηση/ οργανισμός /υπηρεσία
1. Πρέπει να καλλιεργεί κουλτούρα συνεργασίας και ομαδικού πνεύματος.
2. Να στηρίζει τους εργαζόμενους και να τους παρέχει την κατάλληλη εκπαίδευση, ώστε να αποδίδουν σύμφωνα με τα προσόντα τους.
3. Να μην δέχεται άκριτα “πληροφορίες”, χωρίς να ερευνά την ορθότητα αυτών των “πληροφοριών”.
4. Να μην επιβραβεύει, αλλά να απομακρύνει έγκαιρα τα ” τοξικά” άτομα που καταστρέφουν το συναδελφικό κλίμα, δείχνοντας αντικοινωνική- επιθετική και κακόβουλη συμπεριφορά.
