Ιστορίες παρακμής των αρχαιοτήτων του Πειραιά

Γράφει ο Βασίλης Λιανός

Το θυμάμαι σαν σήμερα! Τον Σεπτέμβρη του 2020 στις εισαγωγικές εξετάσεις για το μεταπτυχιακό, με ρώτησαν το εξής: “Γιατί επιλέγεις το συγκεκριμένο πρόγραμμα και τι αποσκοπείς από αυτό”. Θέλοντας και κάπως να αποφύγω μια ευθεία απάντηση, τους δίνω ένα από τα παραδείγματα που με βασανίζουν από τα πρώτα μου χρόνια στο προπτυχιακό. Τη Μακρά Στοά του Πειραιά.

Συγκεκριμένα, προκειμένου να ξεκινήσω και το storytelling, τους λέω ότι από αυτόν τον αρχαιολογικό χώρο περνάω σχεδόν καθημερινά εδώ και 12 χρόνια και μόνο τα τελευταία τρία άρχισα να τον παρατηρώ. Και δεν έχω και άδικο! Τι να δεις; Τα πράσινα άγουστα κάγκελα; Τη γεμάτη graffiti σήμανση ή τα φυτά (κάτι σαν καλαμιές) που καλύπτουν όλα τα ευρήματα και καθιστούν αδύνατη τη θέαση των αρχαιοτήτων;

Λίγοι ξέρουν ότι είναι αρχαιολογικός χώρος, λίγοι είναι αυτοί που του δίνουν την ελάχιστη σημασία και λίγοι είναι αυτοί που έχουν ασχοληθεί μαζί του. Αυτό είναι που με έκανε να επιλέξω το πρόγραμμα. Η τεχνοκρατική δηλαδή θέση, του διαχειρίζομαι μόνο ό τι μου προσφέρει κέρδη. Ποιός, λοιπόν, καθιστά ένα μνημείο λιγότερο σημαντικό από τα υπόλοιπα; Γιατί γίνεται αυτή η διάκριση; Και γιατί βάζουμε ταμπέλες σημαντικότητας σε αρχαιολογικούς χώρους;

Έτσι, θα κάνω τη διαφορά και θα σου παρουσιάσω έναν ξεχασμένο χώρο, από αρχαιολόγους και Εφορείες Αρχαιοτήτων. Στο λιμάνι του Πειραιά, όπως ονομαζόταν κατά τους αρχαίους χρόνους, Κάνθαρος ή Μέγας Λιμένας, αποκαλύφθηκε στη συμβολή των οδών Ακτή Ποσειδώνος και Γούναρη αρ.1, μέρος της Μακράς στοάς. Στις μέρες μας, το οικόπεδο αυτό της ιδιοκτησίας του Τζανείου Νοσοκομείου, βρίσκεται σε απόσταση 200 περίπου μέτρων από τον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο Πειραιάς-Κηφισιά και έναντι της πλατείας Καραϊσκάκη. Αντιλαμβάνεστε ότι είναι στην “καρδιά” του λιμανιού. Αξίζει να σου πω, πως η θέση της ταυτίζεται με τα όρια του αρχαίου Εμπορίου, το οποίο μάλιστα ανοιγόταν στο μεγαλύτερο μέρος του λιμανιού.

Αρχαιολογικός Χώρος Μακράς Στοάς Πειραιά

Και θα μου πεις τι εννοείς Εμπόριον; Και γιατί με κεφαλαίο; Είναι κάπως ρε παιδί μου, σαν τη Βαρβάκειο Αγορά, με τη διαφορά της ύπαρξης πολλών κτηρίων, με διαφορετικούς σκοπούς και χρήσεις. Πάντως, δε το λες σίγουρα μικρούλα λαϊκή, αφού καταλάμβανε περίπου 1,5 τετραγωνικό χιλιόμετρο. Η σημαντικότητα αυτού και συνεπαγωγικά η ανάγκη για προστασία φαίνεται από το γεγονός ότι υψωνόταν περιμετρικά του τείχος. Πρόκειται για χαρακτηριστικά δείγματα άμυνας και οχύρωσης. Δε νομίζω ότι μια μέρα ξύπνησε ένας αρχαίος, με προφανώς δύσκολο όνομα, και να είπε “Τι να κάνω σήμερα; Τι να κάνω σήμερα; Αααα, το βρήκα! Μου φαίνεται πολύ κενό το λιμάνι, ας του βάλω μια οχύρωση.” No Fucking way!

Μέσα λοιπόν στο Εμπόριον, βρισκόταν και η Μακρά Στοά. Δεν έχω αποφασίσει αν αξίζει να σου πω πως ήταν ή να σου δείξω πως είναι τώρα. Καλά άστο, μια mini περιγραφούλα θα την κάνουμε, αλλά χωρίς πολλές λεπτομέρειες και αρχαιολογικές αρλούμπες.

Πάμε για αρχή στο όνομα. Να θυμάσαι καθετί στην αρχαιολογία, μπορεί να σου δώσει μια πληροφορία. Όπως γίνεται κατανοητό, ήταν στοά και μάλιστα η μεγαλύτερη από τις πέντε, που ανοίγονταν σε όλο το πλάτος του λιμανιού. Οι στοές αυτές χρησιμοποιούνταν είτε για αποθήκευση και πώληση των εμπορευμάτων στα πληρώματα των τριήρων είτε ακόμη και για τοποθέτηση των προϊόντων που έφεραν άμεσης χρήσεως και καταναλώσεως. Το fun το fact με τη Μακρά Στοά είναι ότι της δίνουν και άλλα δύο ονόματα, Μεγίστη ή Αλφιτόπωλις. Και θα μου πεις, χεστήκαμε για το όνομά της.

Αμμμ, έλα που είναι εξίσου σημαντικό με την ίδια! Το Αλφιτόπωλις, κρύβει μέσα του τη λέξη άλφιτα. ΜΠΟΥΜ. Το σιτάρι και το κριθάρι στην αρχαιότητα, ήταν αρκετά famous προϊόντα. Το άλεσμα αυτών, αποτελούσε μια από τις σημαντικότερες εργασίες. Από αυτό δημιουργούνται μάζες, γνωστές ως και άλφιτα, που χρησίμευαν για την παραγωγή διαφόρων υλικών. Έτσι, αυτή η διαδικασία ίσως να συντελούταν σε κάποιους χώρους της. Από την άλλη όμως, ως αρκετά εκνευριστικοί άνθρωποι εμείς οι αρχαιολόγοι, μερικοί ταυτίζουν την Αλφιτόπωλιν με άλλο κτήριο.

Πάμε τώρα στο πιο ωραίο και συνάμα θλιβερό μέρος της όλης ιστορίας. Η εύρεση των δωματίων της Μακράς στοάς φαίνεται πως έγινε κατά κάποιον τρόπο τυχαία.

Μέχρι τον βομβαρδισμό της πόλεως, την 11η Ιανουαρίου του 1944, στο σημείο αυτό βρισκόταν το «Μέγαρο του Τζανείου Νοσοκομείου», ένα πολυώροφο κτήριο που αποτελούταν από διάφορες επιχειρήσεις στους κάτω ορόφους ενώ άνωθεν υπήρχε το ξενοδοχείο “Grand Hôtel Continental”.

Έως τις αρχές του 21ου αιώνα, το οικόπεδο αυτό παρέμενε σχεδόν σε μια υπό κατάρρευση κατάσταση (όχι με μεγάλη διαφορά με το σήμερα) ωσότου παραχωρήθηκε για τη δημιουργία ενός σύγχρονου κτηρίου. Τότε, κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, όχι αρκετά βαθιά, ανακαλύφθηκαν τα κατάλοιπα της Μακράς στοάς (κλασικής και ρωμαϊκής περιόδου) και ένα μέρος, ίσως προεκτάσεως, του Πειραϊκού τείχους.

Η ανασκαφή και η έρευνα εντός του χώρου ξεκίνησαν υπό την επίβλεψη και καθοδήγηση της αρχαιολόγου της ΚΣΤ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, κ. Μαρία Πετριτάκη. Ωστόσο, λόγω ελλείψεως χρηματοδότησης, διεκόπη και αφέθηκε το μνημείο στο έλεος της εγκατάλειψης και της φθοράς! Και εδώ έρχεται αυτό που αναφέρω και προηγουμένως, για το Hunger Game των μνημείων. Το πιο δυνατό είναι αυτό που υπερισχύει! Αυτό που φέρνει περισσότερα λεφτά, αυτό είναι που θα συντηρηθεί.

Η Μακρά Στοά Σήμερα

Η σημερινή της όψη, φαίνεται πως καθόλου δεν φέρει κάτι από την παλαιά αίγλη της. Σύμφωνα με του μελετητές, η Μακρά στοά, αποτελούσε ένα από τα πιο μνημειακά και πολυσύχναστα κτήρια της αρχαιότητας και είχε αρκετά μεγάλες διαστάσεις. Το συνολικό της μήκος έφτανε περίπου τα 200 μέτρα και θα περιελάμβανε 30 διπλά διαμερίσματα για αποθήκευση και παροχή εμπορευμάτων. Η Μακρά στοά αποτελούσε την πρώτη όψη που αντίκριζαν οι άνθρωποι με την είσοδό τους στο λιμάνι, γι’ αυτό και είχε επιλεχθεί στην πλευρά της θάλασσας, να καλύπτεται από ψηλούς και μεγάλους κίονες. Παράλληλα, σημαντικό ρόλο διαδραμάτιζε και ο περιβάλλων χώρος της.

Κατά τον Παυσανία, πίσω από την Μακρά στοά ανυψώνονταν δύο μεγάλων διαστάσεων αγάλματα φιλοτεχνημένα από τον Λεωχάρη. Το ένα αναπαριστούσε τον Δία και το άλλο μια προσωποποίηση του Δήμου. Κατά άλλους ιστοριογράφους και περιηγητές, στο πίσω μέρος της στοάς βρισκόταν το ιερό του Σωτήρος Διός και της Αθηνάς· χωρίς ωστόσο να έχει εντοπιστεί ή ταυτιστεί στις μέρες μας.

Ωστόσο, για να μη με λέτε και υπερβολικό, θα σας αφήσω παρακάτω αρκετές εικόνες, του σύγχρονου βοτανικού κήπου που υπάρχει μέσα στον χώρο. Τα λασπόνερα, από τις προσχώσεις του λιμανιού σε συνδυασμό με τα σκουπίδια των περαστικών, δημιουργούν ένα ειδυλλιακό τοπίο. Δε θα σας κρυφτώ καθόλου! Ναι, η Μακρά Στοά αποτελεί έναν από τους αγαπημένους μου χώρους στον Πειραιά. Ας της δώσουμε όση αγάπη της αξίζει!!

Μη ξεχνάς υπάρχει και η funny πλευρά των επιστημών!

Βασίλης Λιανός